Fundamentalizm, ale nie od fundamentu… 

Wedle Słownika Języka Polskiego fundamentalizm to:

1. ortodoksyjny i bezkrytyczny stosunek do wyznawanej religii, bliski fanatyzmowi religijnemu;
2. radykalizm ideowy, niepozostawiający miejsca do dyskusji (…).

Sądzę, że jestem jeszcze w stanie jakoś zrozumieć ortodoksję, a więc wierne przestrzeganie praw religii. Sam nie jestem ortodoksem, ponieważ nie wierzę w żadną religię, nie wierzę tradycji i ludziom, którzy sobie konstruują teorie i koncepcje Boga, świata oraz człowieka. Wierzę w Boga, a nie w to, co ludzie z Nim robią (zrobili). I oczywiście, ktoś może mi zarzucić, że ja również coś robię z Bogiem, jednak odpowiadam sam za siebie, za własne myślenie, poszukiwania i sumienie. Nie oddaję mojej władzy intelektualnej grupie uczonych teologów czy Radzie lokalnej społeczności wierzących. Nikt za mnie nie odpowie przed Bogiem jak tylko ja sam, dlatego też odpowiedzialność za poszukiwanie Prawdy spoczywa tylko i wyłącznie na mnie.

Z wychowania religijnego jestem protestantem, ale sądzę, że można to rozumieć również etymologicznie, bowiem nie zgadzam się na fałsz i argument z tradycji, z instytucji, z autorytetu. Dlatego też nie jestem ortodoksem. Jeśli ktoś chce to może nazwać mnie heretykiem, nie dbam o to, bo wyrosłem już z zabawy w nazywanie ludzi.

Rozumiem jednak, że są tacy, którzy nie mają pomysłu, odwagi czy po prostu potrzeby myśleć samodzielnie – przecież przez wiele lat sam dokładnie tak funkcjonowałem i mogę nawet powiedzieć, że byłem wtedy nieświadomie szczęśliwy, zgodnie z myślą starożytnego mędrca (Koh 1,18):

(…) w wielkiej mądrości – wiele utrapienia, a kto przysparza wiedzy – przysparza i cierpień.

Nie rozumiem jednak (i chyba nigdy nie rozumiałem) bezkrytycyzmu, a także zamknięcia na dyskusję, które postulują fundamentaliści religijni. Przecież każdy może się mylić. “Przecież” – jak gdyby to było oczywiste. Ale dla milionów ludzi na świecie istnieją autorytety nieomylne: papież, Ciało Kierownicze, prorok lub prorokini, autorzy świętych tekstów lub założyciele religii.

To właśnie założenie o czyjejś (własnej lub cudzej nieomylności) leży u podstaw fundamentalizmu; nie pozwala na weryfikację prawdziwości przekonań, tez oraz dowodów czy argumentów. Paradoks w chrześcijaństwie jest taki, że ktokolwiek przypisuje sobie (lub komuś) nieomylność tym samym przypisuje atrybut boski… a to już jest już bałwochwalstwo, bo tylko Bóg – jako Obiektywny Obserwator rzeczywistości – jest nieomylny.

Wszystkie religie przeżywają rozwój i ewolucję doktryn, reformy, schizmy i adaptacje kulturowo-historyczne. Co więcej, nie trzeba żyć w XVI-wiecznej Europie aby tego doświadczyć… bardzo często sami wyznawcy – nawet fundamentaliści – zmieniają zdanie, tylko że później o tym już nie pamiętają; bo gdyby byli świadomi swoich dotychczasowych pomyłek to zdroworozsądkowo winni założyć, że i w przyszłości tak samo będą odnosili się do swojego obecnego stanu. Jednak fundamentalizm nie jest zdroworozsądkowy.

U jego podstaw leży lęk oraz potrzeba domknięcia poznawczego, a więc czynniki psychologiczne, które wzmacniane są poprzez oddziaływania społeczne we wspólnocie wierzących. Bo jak już wspominałem w poprzednim wpisie – grupa musi być jednomyślna, scalona wspólnym i najlepiej jednakowym zestawem wartości, celów i metod. Jeśli Najwyższa Idea ma być faktycznie Najwyższa, to musi doskonale jednoczyć, scalać grupę i motywować do ponoszenia kosztów na rzecz grupy, a jeżeli tak, to teoria owej Najwyższej Idei (i wszystkie teorie wynikające z niej) nie podlegają dyskusji.

Witamy w fundamentalizmie.