Czy Bóg może się urodzić?

Przejdźmy do meritum, a możemy zacząć od pytania: Dlaczego święta grudniowe nazywa się Bożym narodzeniem? Czy nie jest przypadkiem tak, że Bóg jest takim bytem, który sam nie ma początku, a narodziny bezsprzecznie kojarzą się właśnie z początkiem? Czasem uczniowie pytają katechetów – Skoro Bóg stworzył wszystko, to kto stworzył Boga? Niestety, rzadko pada poprawna odpowiedź, często natomiast uczniowie spotykają się z bezsilnością opakowaną w drwinę czy naganę. Tu przypomina mi się wypowiedź Pana Paszczaka z bajki Muminki, która mogłaby w takiej sytuacji nie jednemu katechecie posłużyć za radę: Wiesz – zwierzył się Włóczykijowi – takie to jest miłe, jeśli chodzi o ciebie, że mało mówisz. Wydajesz się niesłychanie mądry, dlatego że się nie odzywasz. Pytanie uczniów jest jak najbardziej zasadne, ponieważ nasza intuicja wypracowana na podstawie doświadczenia życia podpowiada, że wszystko ma jakiś początek, skoro tak, to i Bóg powinien go mieć. Przy takim założeniu należałoby ustalić, czy powstanie Boga miało jakąś przyczynę czy nie?

Można przyjąć, że Bóg powstał bez przyczyny, jednak to również przeczy naturalnemu odruchowi naszego umysłu – wszystko co powstaje ma jakąś zewnętrzną względem siebie przyczynę. Przy wyborze dwóch nieintuicyjnych poglądów, (1) Bóg istniał od zawsze bez początku; (2) Bóg powstał bez przyczyny, osobiście wybieram ten pierwszy. Łatwiej mi uwierzyć, że coś było od zawsze, niż że nie było dosłownie niczego i absolutnie bez żadnej przyczyny powstało cokolwiek.

Należy więc rozważyć pogląd o tym, iż powstanie Boga była warunkowane czymś zewnętrznym. Jednak w takim układzie właśnie ta praprzyczyna Boga byłaby faktycznie nazwana Bogiem (niezależnie czy miałaby postać osobową czy bezosobową). Tak samo zrobilibyśmy z przyczyną tej przyczyny, a także z każdym poprzedzającym je ogniwem łańcucha przyczynowo-skutkowego, ponieważ na tym m.in. polega idea Boga, że jest Pierwszą Przyczyną wszystkiego, sam natomiast jest nieuwarunkowany, tzn. nie posiada swojej przyczyny, gdyż istnieje sam w sobie (albo inaczej, sam dla siebie jest przyczyną istnienia). Chyba, że znalazłby się taki śmiałek, który byłby w stanie przyjąć rozwiązanie na wzór matematycznej nieskończoności, a więc nieskończenie ciągnącego się łańcucha naprzemiennych przyczyn i skutków (3). O ile nie trudno wyobrazić sobie, iż od dowolnej liczby można odjąć jeden, o tyle uzasadnienie logiczne nie dopuszcza takiego rodzaju argumentacji w wyjaśnianiu zjawisk zachodzących w świecie – określa go mianem błędu regressus ad infinitum (cofanie się w nieskończoność).

Mamy zatem trzy opcje: (1) Bóg jest Przyczyną Pierwszą wszystkiego, sam nie posiada zewnętrznej przyczyny swojego istnienia, istnieje od zawsze; (2) Bóg jest Przyczyną Pierwszą wszystkiego, sam nie posiada zewnętrznej przyczyny swojego istnienia, ale powstał z niczego, oraz (3) istnieje nieskończony łańcuch przyczyn i skutków, które nie mają swojego początku (czyli ciągle dziejący się świat, nie mający swojego momentu poruszenia). Jeśli odrzucimy dwie pierwsze opcje i przyjmiemy założenie ateistyczne, że nie ma Boga, to nadal pozostaje problem świata. Świat istnieje, a my w nim. Oczywiście niektórzy filozofowie nie zgodziliby się z tym zdaniem, jednak bardzo prawdopodobne, że prawie wszyscy czytelnicy raczej mają przekonanie o własnym istnieniu w świecie. Skoro świat istnieje, to skąd się wziął? I znowu mamy podobne propozycje rozwiązań: (A) świat nie posiada zewnętrznej przyczyny swojego istnienia, istnieje od zawsze (A = 3); (B) świat nie posiada zewnętrznej od siebie przyczyny istnienia, ale powstał z niczego; (C) nasz świat może być jedynie jednym z nieskończenie długiego łańcucha następujących po sobie światów i możliwe, że jest przyczyną dla jakiegoś następnego świata.

Trzecie rozwiązanie, niezależnie czy dotyczy zdarzeń w jednym świecie (3) czy łańcucha światów (C) okazuje się być błędem cofania w nieskończoność. Ponadto opcja (C) wywołuje pytanie o sam łańcuch przyczynowo-skutkowy (jako całość). Czy łańcuch następujących po sobie światów istnieje od zawsze i nie ma zewnętrznej od siebie przyczyny istnienia (C1), powstał bez żadnej przyczyny (C2), a może miał jakąś zewnętrzną od siebie przyczynę istnienia, którą nazwalibyśmy Bogiem (C3)? Opcję (C3) odrzucamy na samym początku, ponieważ jest sprzeczna wewnętrznie. Gdyby ów nieskończony łańcuch następujących po sobie światów posiadał zewnętrzną od siebie przyczynę istnienia, nazywaną Bogiem przeczyłoby to założeniu ateistycznemu, na którego gruncie sformułowaliśmy omawianą tu tezę (3; C), zamiast tego mówilibyśmy po prostu o rozwiązaniach (1) lub (2). Natomiast twierdzenia (C1) i (C2) są teoretycznie mniej oczywiste niż opcje (1; A; 2; B) – łatwiej pomyśleć jeden byt (Bóg lub świat), który jest początkiem wszystkiego i sam nie ma początku (1; A), albo nawet, że ma bezprzyczynowy początek (2; B), niż cały kauzatywnie połączony ze sobą łańcuch światów, który nie ma początku (C1) lub powstał bez żadnej przyczyny (C2). Tak więc (C1) i (C2) odrzucamy jako mniej prawdopodobne (gdyż bardziej złożone), a (C3) z uwagi na wewnętrzną sprzeczność, która kazałaby uznać (C3) = (1) lub (2), podczas gdy opcje (C1-C3) zostały sformułowane na skutek odrzucenia tychże dwóch opcji z istnieniem Boga, na rzecz koncepcji ateistycznej.

Reasumując. Pozostają cztery możliwe rozstrzygnięcia: (1) Bóg jest Przyczyną Pierwszą wszystkiego, sam nie posiada zewnętrznej przyczyny swojego istnienia, istnieje od zawsze; (2) Bóg jest Przyczyną Pierwszą wszystkiego, sam nie posiada zewnętrznej przyczyny swojego istnienia, ale powstał z niczego; (A) świat nie posiada zewnętrznej przyczyny swojego istnienia, istnieje od zawsze; (B) świat nie posiada zewnętrznej od siebie przyczyny istnienia, ale powstał z niczego. Osobiście odrzucam twierdzenia (2) oraz (B), które dopuszczają możliwość powstania czegoś z niczego zupełnie bez żadnej przyczyny. A gdyby rozważyć pomiędzy tymi koncepcjami, to prędzej byłbym w stanie uwierzyć w samostwarzającego się Boga niż w samostwarzający się bezmyślny świat. Bliższe jednak mojemu systemowi poznawczemu jest założenie, iż coś, co jest na początku i pierwsze musi istnieć od zawsze – albo Bóg, albo świat.

Jak rozstrzygnąć ten dylemat? Przecież stwierdziliśmy, iż gdzieś wewnętrznie odczuwamy to, że wszystko ma swój początek. Takie przekonanie bierze się z doświadczenia, a doświadczenie to jest odbiorem świata, który nas otacza. W skali jednostkowej można powiedzieć, że tu oto krzesło nie wzięło się samo z siebie, ani też nie istniało od zawsze; zostało wykonane przez stolarza czy w fabryce, a w skali makro możemy odwołać się do Wielkiego Wybuchu, który jest jakby początkiem naszego Wszechświata, a faktycznie krańcem zasięgu naszego naukowego wzroku. Skoro na różnych poziomach funkcjonowania daje się dostrzec zmiany, przeobrażenia, łączenie się i rozpad energii, łatwiej jest mi uwierzyć, iż nienaruszalną i niestworzoną podstawą świata jest  jakiś pozaświatowych fundament, tzn. taki, który nie przynależy do porządku świata. I tak właśnie przedstawia się kwestia Boga, który sam nie jest ani stworzony, ani zależny od świata w swoim istnieniu, a jako byt pozaświatowy może rządzić się inną – nazwijmy to logiką – niż ta obserwowana w świecie. W taki oto antyliteracki i dość skrócony sposób ukazałem  dlaczego łatwiej jest mi wierzyć niż nie wierzyć w Boga, czyli dlaczego mogę nazywać się teistą.